«Το λάθος» - Αντώνης Σαμαράκης

Δυσκολεύομαι να αποφασίσω σε ποια κατηγορία μυθιστορήματος εμπίπτει το «Λάθος». Κατά καιρούς το έχω δει να χαρακτηρίζεται ως αστυνομικό, θρίλερ, ψυχολογικό ή και φιλοσοφικό. Κατά τη γνώμη μου είναι όλα αυτά μαζί, μα πάνω από όλα είναι πολιτικό.

 εκδ. Το Βήμα (2011) - σελ. 279

Η Ειδική Υπηρεσία, όργανο του Καθεστώτος, συλλαμβάνει σε ένα καφενείο (το «Καφέ Σπορ») έναν ύποπτο ως αντι-καθεστωτικό. Μετά από μια αναποτελεσματική ανάκριση, ο προϊστάμενος αναθέτει στον μάνατζερ και στον ανακριτή να μεταφέρουν τον ύποπτο στο Κεντρικό της Ειδικής υπηρεσίας, στην πρωτεύουσα, εφαρμόζοντας παράλληλα το «Σχέδιο», με σκοπό να αποσπάσουν την ομολογία του.

Δεν θέλω να προσθέσω περισσότερα, για να μην αποκαλύψω πολλές λεπτομέρειες και χαλάσω την ανάγνωση κάποιου που σκοπεύει να το διαβάσει, αλλά νομίζω πως η σύντομη αυτή περίληψη αρκεί για να αντιληφθεί κανείς καταρχήν πως το καφκικό στοιχείο είναι εντονότατο. Κανένας και τίποτα δεν έχει όνομα (ο μάνατζερ, ο ανακριτής, ο προϊστάμενος, η Ειδική υπηρεσία, το Καθεστώς, ο άνθρωπος του «Καφέ Σπορ», η πρωτεύουσα, η Εθνική). Τίποτα δεν είναι σαφώς ονοματισμένο, όμως όλα δίνουν μια περίεργη αίσθηση πως είναι πολύ σαφώς ορισμένα.

Πολύ έξυπνη η συνεχής εναλλαγή μεταξύ τριτοπρόσωπης και πρωτοπρόσωπης αφήγησης που μας βάζει μας στο μυαλό τόσο του ανακριτή όσο και του συλληφθέντος, και ακόμα πιο έξυπνη είναι η μη-γραμμική εξιστόρηση, την οποία δεν την αντιλαμβάνεσαι από την αρχή και όταν τελικά την πάρεις χαμπάρι, σου ρίχνει ένα χαστούκι λέγοντάς σου «να μάθεις να διαβάζεις πιο συγκεντρωμένα», ενώ συγχρόνως σε αναγκάζει να ξανασκεφτείς τα προηγούμενα, να κάνεις τη σύνδεση με αυτά που διαβάζεις τώρα και από εκεί και πέρα να έχεις τον νου σου συνεχώς, γιατί το ίδιο μοτίβο χρησιμοποιείται ως το τέλος.

Θεωρώ πως το έργο κάνει δυο μεγάλες κοιλιές· μία πριν τη μέση και μία λίγο πριν το τέλος. Στην πρώτη περίπτωση, δεν έχουν ακόμα ξεκαθαριστεί οι βασικοί άξονες της ιστορίας με συνέπεια να μην μπορείς να την παρακολουθήσεις εύκολα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση παρατήρησα μια αχρείαστη, κουραστική επανάληψη των πεπραγμένων και των σκέψεων του ανακριτή και του υπόπτου. Και στις δύο περιπτώσεις, βέβαια, ο συγγραφέας φροντίζει να μας αποζημιώσει με την ανατρεπτική και δυνατή συνέχεια στην εξέλιξη –(φαινομενικά) περισσότερο στην πρώτη περίπτωση και λιγότερο στη δεύτερη.

Εξαιρετικές οι τελευταίες σελίδες· αν και υστερούν σε πλοκή, εντούτοις με ολοσέλιδες περιόδους-παραληρήματα που χαρακτηρίζονται από μια θεατρικότητα και μια εσωτερική ένταση, μοιάζουν σαν την φυσιολογική εξέλιξη όλων των προηγουμένων, κάνοντας το (μάλλον απρόσμενο) τέλος να μοιάζει εν τέλει απολύτως λογικό και αφήνοντας τον αναγνώστη να απορεί πώς και δεν είχε «δει» νωρίτερα το «λάθος».

Το «Λάθος» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1965, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και απέσπασε διεθνή αναγνώριση.

Για το Καθεστώς ΄φιλήσυχος πολίτης΄ δε σημαίνει τίποτα. Τίποτα! Οι άνθρωποι χωρίζονται μόνο σ’εκείνους που είναι με το Καθεστώς και σ’εκείνους που δεν είναι. Για να είσαι εχθρός του Καθεστώτος, δε χρειάζεται να έχεις πράξει κάτι αντίθετο προς το Καθεστώς. Φτάνει να μην είσαι με το Καθεστώς, να μην έχεις να εμφανίσεις θετική δράση υπέρ του Καθεστώτος.